Telif

İbretnâme

Yazar : Lâmii Çelebi

Detaylar

Katalog Türü Ahlak
Eser Numarası 295
Eser Adı İbretnâme
Müellif Tam Künyesi Mahmûd b. Osman b. Ali
Müellif Bilinen Kısa Adı Lâmii Çelebi
Yüzyıl (Hicri) 10.
Yüzyıl (Miladi) 16.
Vefat Tarihi Hicri 938
Vefat Tarihi Miladi 1532
Dil Türkçe
Kütüphane Adı Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi
Koleksiyon Adı İbn Mirza
Koleksiyon (Demirbaş) Numarası 00217
Varak Numarası 1b-67b vr.
Yazı Türü Nestalik
Eserin Türü Telif
Eserin Baskısı [y.y: y.y.], 1273.
Eserin Tanıtımı ve İçerik Bilgileri Sade bir dille hazırlanan ve halk için yazıldığını söyleyebileceğimiz eser çeşitli tasavvuf büyüklerinin (Abdülkadir Geylânî, Muhyiddin İbnü'l-Arabî, Bahâeddin Nakşibendî vb.) eserlerinden yararlanılarak bir araya getirilen hikâyeleri içerir. Müellif eseri 932'de(1526) Kanunî Sultan Süleyman'a ithâfen kaleme almıştır. Eser bir mukaddime iki bölüm ve çeşitli hikâyelerden müteşekkildir. Hikâyelerde daha çok nefis ile mücadelelerden ve bundan dolayı kişinin nefsine sahip çıkmasının gerekliliğinden bahsedilir. Müellif eserinin telif nedeni hakkında ise "sebeb-i telif" başlığında birtakım bilgilere yer verir. Buna göre kendisi Bursa’da iken birtakım düşünceler içerisine düşer bazı sesler işittiğini ve bu seslerin kendisine Sultan Süleyman menakıbı yazmasını söylediğini anlatır. Kendisinde bu cesareti bulamayan müellif onun fetihlerini kutlamak maksadıyla öğüt verici çeşitli hikâyeler kaleme almaya karar verir. Eserin mukaddime kısmanında müellif on sekiz bin âlem ve bunlar içerisinden meşhurları olan beş âlem "Avâlim-i Hamse" hakkında açıklamalar yapar. Şiir, nazım, hikâye, türlerinin çokça kullanıldığı bu eserde, tarîkat şeyhlerinin menakıbı üzerinden anlatımı benimsenen birtakım ahlâkî nasihat ve dersler işlenmektedir.
Eserin Konu Başlıkları Duâ-yı padişah-ı İslâm ve zıllulah-ı meliki’l-allâm, sebeb-i tastîr ân-makâle ve mûcib-i tahrîr ân risâle, midhat-ı emîr Ahmed Buhârî aleyhi rahmetü’l-bârî, beyân-ı hasb-i hâl ez-zebân-ı riyâhîn, âğâz-ı kitâb-ı şerefü’l-insân ve beyân-ı hilkat-i Âdem aleyhi salvâtu’r-rahmân, saltanat-ı keyûmerş ez-benî Âdem berây-ı nizâm ü intizâm-ı âlem, şerâyit-i şehriyârî, sıfât-ı ma’delet, sıfât-ı emn ü memleket, ahd kerden-i keyümerş-i şâh-ı merdümek-i dîde-i hîş siyâmek-râ, şehîd geşten-i siyâmek şâh der-dest-i divân-ı gümrâh, sıfât-ı musîbet, fezâyil-i sabır, leşker keşiden-i keyümerş-i firişte-âyîn ber tâyife-i ‘afârît-i melâîn-i bi-dîn, sıfât-ı leşker, sıfât-ı kûh, cem’iyyet ü meşveret kerden-i kabâyil-i hayvân ve azîmet-hasten-i divân-ı Süleymân, sıfât-ı Süleymân-ı nebî, âmeden-i şütur-mürg ez-taraf-ı beyâbân ve men’ kerden-i hayvânât-râ ez-azîmet-i süleymân, sıfât-ı şütur-ı mürg, midhat-ı hüsn-i tedbîr, sıfât-ı küh-ı demâvend, sıfât-ı devhâ-bülend, sıfât-ı kelâğ, ta’rîf-i kitmânu’s-sır, medh-i Süleymân-ı nebî, midhat-i hazret-i risâlet, suhan guften-i hayvânât-ı şikeste-havâtır ve haber-yaften-i ez-mülk-i cinniyân-ı zevi’l-mefâhir. Birinci Meclis: Der-şikâyet-i ğav-ı bî-amel. İkinci Meclis: Der-şikâyet-i yûz-ı siyeh-rûz. Üçüncü Meclis: Der-şikâyet-i tütî. Dördüncü Meclis: Der-şikâyet-i şehbâz. Beşinci Meclis: Der-şikâyet-i mâhî. Altıncı Meclis: Der-şikâyet-i mâr-ı makhûr-ı hâksâr: Sıfât-ı mâr. Yedinci Meclis: Der-şikâyet-i nahl: Sıfat-ı şehriyârî. Men’-kerden-i hâr-püşt-i hayvânât-râ ez-nefîr-i âmm ve tedbîr-i firistâden-i rasûl-i ez-kabâyil-i en‘âm: Sıfât-ı subh, sıfât-ı hâr-püşt. Teferrüs-nümûden-i feres-i der-âmîz-i risâlet ü ihâlet in-hâlet-i ber-kerden-i üştur-ı sâhib-i adâlet: Sıfât-ı risâlet, sıfât-ı ester, sıfât-ı hâr, sıfât-ı hâr-güş, sıfât-ı câmûs, sıfât-ı küsfend, sıfât-ı âhû, sıfât-ı zürrâfe. Resîden-i üştur: Be-tarîk-i risâlet ez-taraf-ı behâyim-i hâyim be-dîvân-ı nasfet-nisâb ve taarruz-nümûden haccâb u bevvâb ve özr-i cevâb viy be hüsnü’l-hitâb: Sıfât-ı sarây, sıfât-ı pâdişâh-ı âdil, sıfât-ı tazallüm-nümûden, sıfât-ı bâdiye-i zulmet-âbâd-ı âteş-nihâd. Arz-kerden-i vezîr ahvâl-i hayvânât be-melik-i dâd-bahş-ı melekiyyüs’s-sıfât ve müşâvere-nümûden-i şâh-ı cem-menzilet be-a‘yân-ı devlet ve erkân-ı millet: Rây-bürden-i huzûr-ı şehriyâr-ı zemîn. Red-kerden-i şehriyâr-ı bahtiyâr rây-ı vezîr-râ ve ber-hilâf-ı savâb-diden-i ân-tedbîr-râ sıfât-ı etvâr-ı saltanat, medh-i ma’delet, rây-zeden-i vezîr-i diger der-mahzar-ı şehriyâr-ı dâd-güster. Takdîm-nümûden-i vezîr-i a‘zâm ber-rây-ı digerân der-huzûr-ı fâyizü’n-nûr-şâh-ı cihân: Sıfât-ı vezâret, te’şîr-i terbiyet, mezemmet-i hîle vü hud‘a, ıstılâhât-ı hacc. Resûl-i firistâden-i melik-i dâd-Bahş-ı bin Firûz ve hâzır-şuden-i hayvânât-ı siyeh-rûz: Sıfât-ı hüdhüd, sıfât-ı peleng, sıfât-ı yûz, sıfât-ı gürk, sıfât-ı kelb, sıfât-ı pûzîne, sıfât-ı sansar, sıfât-ı keftâr, sıfât-ı pîl-i demân, sıfât-ı şa‘leb/se‘leb. Resîden-i resûl-i sânî: Der-sûret-i mülk-i âsumânî be-hazret-i sultân-ı kâf-ı simurg-ı âlem-i metâf: Sıfât-ı bülbül-i cân, sıfât-ı tûtî, sıfât-ı kumrı, sıfât-ı kebûter, sıfât-ı küleng, sıfât-ı çerez, sıfât-ı hüdhüd, sıfât-ı perestû, sıfât-ı tezerv ü kebk ü sümâne, sıfât-ı güncişk ü çekâvek ü bugās, sıfât-ı şebpere, sıfât-ı havâsıl. Resîden-i resûl-i sâlis: Der-sûret-i mürg-ı tayyâr be-hıdmet-i ukkâb-ı âlî-cenâb-ı namdâr-ı kâmîn ü kâmyâb: Sıfât-ı kerkes, sıfât-ı tuyûr-ı şikârî, sıfât-ı ğalîvâc, sıfât-ı kelâğ. Resîden-i resûl-i râbi‘: Be-sûret-i mâhî der-diyâr-ı umman pîş-i hazret-i neheng-i kahramân: Sıfât-ı neheng, sıfât-ı mâhîyân-ı mâh-simâ, sıfât-ı kevsec, sıfât-ı mâr-mâhî, sıfât-ı seratân, sıfât-ı dafda’, sıfât-ı kunduz, sıfât-ı hâr-püşt, sıfât-ı keşef. Resîden-i resûl-i hâmis: Ber-sûret-i mâr: Sıfât-ı hâr-ı tâbistân, sıfât-ı gejdüm, sıfât-ı ef‘î, sıfât-ı sûsmâr, sıfât-ı cu’al ve hunfesâ, sıfât-ı ankebût. Resîden-i resûl-i sâdis: Der-sûret-i zübâb: Sıfât-ı emr-i nahl, sıfât-ı zenbûr, sıfât-ı zenbûr-i siyâh, sıfât-ı melah, sıfât-ı mekes, sıfât-ı pervâne, sıfât-ı keyk, sıfât-ı şübüş. Nâme-firistâden-i melik-i cinniyân pîş-i Sa‘dü’l-Mülûk Bin Verdân: Sıfât-ı kâtib, sıfât-ı hâme, müşâver-kerden-i Sa‘dü’l-Mülûk bâ-erkân-ı memleket ü a‘yân-ı millet ve irsâl-i rusül-kerden-i ez-hukemâ vü heft-iklîm ve firistâden-i be-pîş-i dâd-bahş-ı kerîm. İbtidâ-i Münâzarât u Âğâz-ı Muhâzarât: [Birinci Meclis]: Der-münâzara-i şütur-ı pür-sâz bâ-hakîm-i Hicâz: Sıfât-ı subh, sıfât-ı divân, sıfât-ı üştur, cevâb-dâden-i hakîm-i hicâz, mezemmet-i şi‘r ü inşâ. İkinci Meclis: Der-münâzara-i mûr-ı za‘îf-endâm bâ-hakîm-i Şâm-ı pür-ihtirâm: Sıfât-ı seher, sıfât-ı bahâr, sıfât-ı mûr-ı za‘îf-endâm, midhât-i ulemâ vü meşâyih, mezemmet-i cühelâ-i mutasavvıfa ki ehl-i riyâ, mezemmet-i avâmü’n-nâs fî-sûreti’l-mutasavvıfa, mezemmet-i cühhâl-ı kurrâ. Üçüncü Meclis: Der-münâzara-i rûbâh-ı pür destân bâ-hakîm-i Türkistân-ı rûşen-beyân: Sıfât-ı rûz, sıfât-ı zeyl-i kûhsâr, sıfât-ı rûbâh, mihat-i dilîrân ve sıfat-ı tîg u sinân, mezemmet-i müşîr-i bî-tedbîr, sıfât-ı ni‘methâ, sıfât-ı bâde, sıfât-ı libâshâ, sıfât-ı karshâ vü sarâyhâ, sıfât-ı âlât-ı meclis, sıfât-ı nerd ü satranc, mezemmet-i tena‘um, mezemmet-i tenakkum, mezemmet-i bâde, mezemmet-i libâshâ-i fâhire, mezemmet-i kasrhâ, mezemmet-i esbâbhâ-i levh ü tarâb, mezemmet-i ehl-i terâne, mezemmet-i esbâb-ı sîm ü zer, mezemmet-i nerd ü satranc, beyân-ı galebet-i seb’iyyet-i benî Âdem, sıfât-ı şeb. Dördüncü Meclis: Der-münâzara-i ankebût-ı mehmûm bâ-hakîm-i Rûm: Sıfât-ı erbâb-ı kemâl, midhat-ı ilm ü ehl-i vey, sıfât-ı ankebût, midhat-ı medâris-i âliyye, sıfât-ı sefâyin, sıfât-ı kâr-güzerân-ı nahl, nâtümâ-yı hucciyyet-i kusûr, sıfât-ı binâhâ-yı hayr, mezemmet-i men ve izâ-vekâhat-i hâl-i riyâ, midhat-ı kitâb, sıfât-ı hâme, sıfât-ı nakkâşî ve mezemmet-i vey, medh-i tevekkül-i kanâ’at, mezemmet-i tefâhur ve bâ-nisâb u tekâsür, sıfât-ı şeb. Beşinci Meclis: Der-münâzara-i keşef-i deryâ-mezâk bâ-hakîm-i Irâk-ı hikmet-nettâk: Sıfât-ı subh, sıfât-ı rahş-ı bâd-reftâr, sıfât-ı azm-i şehriyârî, sıfât-ı deryâ, sıfât-ı tertîb-i dîvân, sıfât-ı keşef, midhat-ı umerâ-i izâm, midhat-ı vüzerâ-yı kirâm, midhat-ı ulemâ-i zevi’l-ihtirâm, mezemmet-i umerâ-i zâlim, midhat-ı sultân Süleymân bin Selîm Hân, mezemmet-i vüzerâ-i vizr-engiz, medh-i âsâf-ı naşfet-nisâb, mezemmet-i müftiyân-ı nâ-hâk, mezemmet-i kâdîyân-ı nâ-ehl, medh-i kâdî-i hakkân-î, mezemmet-i vâızân-ı nâ-ehl, mezemmet-i sâyir zaleme-i ehl-i hükûmet, mezemmet-i cühelâ-i etibbâ ve kadeh-i nücûm-ı bî-iktidâ, mezemmet-i müderrisîn ki esîr-i örf-i i‘tibârend, mezemmet-i hâcegân-ı dünyâ, mezemmet-i avâmü’n-nâsi ve fi’t-tebâ‘i, medh-i saltanat-ı emîr-i nahl, medh-i saltanat-ı emîr-i mûr, der-medh-i horûs-ı âlimü’l-evkât, medh-i tabâbet-i hayvânât, midhat-ı ihtimâ. Altıncı Meclis: Der-münâzara-kerden-i tâvûs-ı cevelân bâ-hakîm-i Hindüstân: Sıfât-ı ravza, ıstılâhât-ı ilm-i tıb, sıfât-ı tâvûs, zekâ-yı şütur, zekâ-yı feres, zekâ-yı kûsfend. Yedinci Meclis: Der-münâzara-i hümâ-yı hümâyûn-likâ bâ-hakîm-i Hıtâ: Sıfât-ı hümâ-yı. Hümâyûn-likâ Hâtime-i kitâb Kasîde-i lâmiî.
Eserin Telif Tarihi 0932H
Notlar Detaylı bilgi için bk. Günay Kut, “İbretnâme”, DİA, XXI, 371.
Sınıflama (Ahlâk Alanı Sınıflaması) Dinî,Tasavvufî Ahlâk